کیفیت جوجه ها غذا و آب ، مهمترین دغدغه تولید کنندگان جوجه های گوشتی می باشند ، ولی کیفیت بستر در سالنهای مرغداری بندرت مورد توجه و تاکید کافی قرار می گیرد . این یک اشتباه است زیرا پرندگان در تماس دائم با بستر هستند ، وضعیت بستر به میزان قابل توجهی عملکرد جوجه های گوشتی ، و در نهایت بهره ناشی از تولید نهائی را تحت تاثیر قرار می دهد .
امتیازات بستر
1 – بستر رطوبت را جذب کرده و با افزایش سطح کف آشیانه ، به خشک شدن آن کمک می کند .
2 – بستر غلظت و تراکم مواد دفعی (فضولات) را کاهش داده و در نتیجه تماس بین پرنده و کود آن را کاهش می دهد .
3 – بستر جوجه ها را از اثرات سرما و گرمای زمین مصون نگه داشته و یک لایه عایق بین پرنده و کف آشیانه ایجاد می کند .
یک ماده بستری مؤثر باید جاذبه الرطوبه ، ارزان و غیر سمی باشد . بعلاوه بستر باید بعد از استفاده در مرغداری ، قابل استفاده بعنوان کود یا غذای دام باشد .
مواد زیادی بعنوان بستر بکار برده شده اند . (جدول 1) که حداقل از جهاتی بطور موفق بعنوان بستر بکار برده شده اند و به طور خلاصه مزایا و معایب منابع خاص بستری را مقایسه کرده است . تراشه های چوب درختهای مختلف معمولترین ماده مورد استفاده در بستر هستند با این حال تهیه این نوع بستر هر روز پر هزینه تر و مشکل تر می شود .
جدول 1 – مزایا و معایب مواد بکار برده شده مختلف بعنوان بستر
ماده بستری خوبی است اما از نظر قیمت و تهیه در بعضی مناطق محدودیت دارد
تراشه های چوب
اغلب رطوبت بالایی داشته و اگر قبل از استفاده به طرز نا مناسبی انبار شده باشند ، برای رشد کپک ها مناسب و مستعد هستند
تراشه و خاک اره چوبهای سخت (درختان جنگلی)
در صورتیکه در دسترس باشد و قیمت قابل رقابتی داشته باشد ، یک ماده بستری مناسب است . جوجه های جوان ممکن است تمایل به خوردن بستر داشته باشند (که البته مشکل مهمی نیست)
کلش برنج
تمایل به قالبی شدن (کیکی شدن) بستر در چند هفته اولیه وجود دارد ،ا ما می تواند به طور مؤثری بکار رود .
تفاله نیشکر (با گاس)
دسترسی محدودی دارد ممکن است با مشکل افزایش تاول های سینه ای در ارتباط باشد
چوب ذرت خرد شده
ثابت شده که شکل های مختلف کاغذ های ضایعاتی از مواد بستری خوبی هستند که در کارهای تحقیقاتی و تجاری به کار می روند ممکن است با افزایش بازیافت ، بیشتر در دسترس باشند و قیمتشان کاهش یابد تمایل اندکی در قالبی شدن دیده می شود ممکن است که کاغذهایی که کاملا صاف و عمل آوری شده اند ، مشکلات را کاهش دهند
کاغذ ضایعاتی
کیفیت بستر و عملکرد گله
جوجه های گوشتی پتانسیل ژنتیکی خود را نمی توانند در مدیریتهای ضعیف نشان دهند کیفیت محیط به مقدار زیادی وابسته به کیفیت بستر است . دو عاملی که شرایط بستر را تحت تاثیر قرار می دهند عبارتند از : رطوبت و کود : (فضولات) . رطوبت اضافی در بستر ، باعث افزایش و تاول های سینه ای ، کبودی پوست ، پوسته پوسته شدن ، کوفتگی ، لاشه های حذفی در نهایت افت کیفیت لاشه می گردد . بستر مرطوب همچنین علت اصلی افزایش یکی از مهمترین عوامل محیطی بنام آمونیاک است ، که امروزه تولید جوجه های گوشتی را تحت تاثیر قرار داده است .
اکثر مرغداران از اثرات زیان بار آمونیاک آگاهند . بینی انسان قادر است که حدودا 20 قسمت در میلیون (ppm) آمونیاک را تشخیص دهد اما ممکن است حتی چنین سطحی از حساسیت را هنگامی که بمدت طولانی در معرض آمونیاک است ، از دست بدهد . غلضت 50 تا 110 ppm از آمونیاک می تواند باعث سوزش و ریزش اشک از چشم انسان شود . جوجه ها نیز به آمونیاک حساس اند . قرار گرفتن در معرض سطوح بالای آمونیاک (50 تا 100 ppm) منجر به شاخی شدن ملتحمه چشم (کوری) می شود . زمانیکه سطح آمونیاک به مقدار کافی بالا است و منجر به کوری پرنده می شود ، تولید نیز به طور جدی تحت تاثیر قرار می گیرد . ثابت شده که وقتی آمونیاک در حدود ppm 25 باشد رشد جوجه های گوشتی کاهش و ضریب تبدیل غذایی در آنها افزایش می یابد . بعلاوه ، افزایش وقوع تورم کیسه های هوائی ، عفوت های ویروسی و لاشه های حذفی با چنین سطوحی از آمونیاک در ارتباط است . غلظت در حدود PPM5 (که به وسیله بینی انسان قابل تشخیص نمی باشد) باعث سوزش و صدمه به بافت پوششی دستگاه تنفسی جوجه ها می شود و این خود باعث افزایش آمادگی ابتلا به بیماریهای دستگاه تنفسی می شود .
بستری که خیلی خشک و غبار آلود باشد نیز می تواند منجر به مشکلاتی نظیر از دست دادن آب (دهیدراتاسیون) در جوجه های یکروزه ، بیماریهای تنفسی و افزایش لاشه های حذفی شود . در حالت معمول و ایده آل ، رطوبت بستر در حدود 20 تا 25 درصد حفظ شود . روش تخمین رطوبت بستر با استفاده از مشت به این صورت است که یک مشت از بستر را برداشته و آنرا فشار می دهیم ، اگر مواد بستری به صورت سفت و محکم به هم چسبیدند ، و پس از باز کردن مشت ، بصورت یک گلوله باقی ماندند ، بستر خیلی مرطوب است ولی اگر فقط اندکی بهم چسبیدند ، در این صورت رطوبت بستر مناسب است ، و اگر اصلا بهم نچسبیدند ، بستر بسیار خشک است .
با گذشت زمان بستر استفاده شده بوسیله عوامل بیماریزا مورد هجوم قرار می گیرد که این می تواند عملکرد پرنده را تحت تاثیر قرار دهد . آنفلوآنزای طیور ، لارنگوتراکئیت ، در ماتیت قانقاریائی ، گامبورو ، رئوویروس ها ، برونشیت و بوتولیسم تعدادی از بیماریهای مهم ویروسی و باکتریایی هستند که ثابت شده است بسادگی در بستر آلوده پخش شده و گسترش می یابند . بعلاوه ، قارچهایی که بیماریهای قارچی یا مسمومیت های قارچی را تولید می کنند از بستر جوجه های گوشتی جدا شده اند و شواهدی وجود دارد که نشان می دهد وقتی گله ها مجددا بر روی بستری که یکبار استفاده شده ، پرورش داده می شوند ، این عوامل می توانند باعث مرگ و میر شوند . انگلهائی مانند کرمهای گرد ، کرمهای نواری و کوکسید یاها نیز یکی دیگر از مشکلات بالقوه در بسترهایی هستند که مجددا استفاده می شوند بستر مرطوب با فراهم کردن محیط مناسب برای تبدیل شدن اووسیت به اسپور و تکثیر آن ، بیماری کوکسیدیوز را تشدید می کند . اکثر دامپزشکان و کارشناسان پرورش جوجه های گوشتی سالن هایی را ترجیح می دهند که کاملا تخلیه و تمیز شده و مواد بستری جدیدی برای هر گله استفاده می کنند ، چون در اینصورت امکان پخش و گسترش بیماری و آفات و انتقال آن از گله ای به گله دیگر کاهش می یابد .
کیفیت بستر و هزینه ها
هزینه های مربوط به وضعیت بستر ، مطلوب در جدول 2 پیش بینی شده اند (این پیش بینی در مورد گله ای است که در سک سالن مرغداری ، ظرفیت 20000 قطعه پرنده ، نگهداری می شوند ) . بدیهی است که این پیش بینی بطور تقریبی و اجمالی است و خیلی احتیاط شده تا از برآورد زیادی اجتناب شود . احتمالا زیان های واقعی خیلی بیشتر از اینها هستند .
جدول 2 – تخمین هزینه های مربوط به وضعیت بستر نامطلوب ، برای یک گله بیست هزاری
علت هزینه ها
شکل و هزینه های ناشی از آن
وقتی که وضعیت بستر بد می شود ، معمولا آمونیاک مشکل ساز – است . تحقیقات نشان می دهند که اگر اجازه داده شود تا سطح آمونیاک به ppm 50 یا بالاتر برسد و برای مدتی باقی بماند ضریب تبدیل غذا تا 8% افزایش می یابد
آمونیاک
مسلما تخمین زدن آن مشکل است اما بیشتر هزینه بالقوه مربوط به آن است . شیوع ناگهانی یک بیماری جدی می تواند باعث یک مصیبت اقتصادی شود . تخمین زده می شود که 10 درصد خسارت می تواند از شرایط بستری نامطلوب ناشی شده باشد
بیماری
باید در نظر داشت که وجود انگل های از قبل مانده در بستری که دوباره مورد استفاده قرار می گیرد ، خطر ابتلا به عفونت های جدی را به میزان زیادی افزایش می دهد . بستر های مرطوب نیز تکثیر اووسیت ها را افزایش داده و هزینه شرایط به بستری را بالا می برند .
انگل ها
تحقیقات متعددی نشان داده اند که شرایط بستر به طور معنی داری ضبط لاشه و کیفیت لاشه را تحت تاثیر قرار می دهد . نشان داده شده که تخلیه کامل سالن لاشه های حذفی (ضبطی) را تا 50% کاهش می دهد . نشان داده شده که تاول های سینه ای همبستگی بالایی با شرایط بستر نامطلوب دارند
افت کیفیت لاشه و لاشه های حذفی (ضبطی)
با جمع زدن این تخمین خسارات ، در می یابیم که شرایط بد بستر برای تولید کنندگان هزینه های بسیار زیادی در بر دارد .
جمع کل
مدیریت اصولی بستر
عوامل زیادی بر رطوبت بستر موثراند . برای نمونه اگر بستر جدید بدرستی انبار نشده باشد یا قبل از پخش شدن نمناک شده باشد ، ممکن از جلوگیری از مشکلات بستر مطلوب مشکل باشد . تغذیه نیز بر کیفیت بستر اثر دارد . بعضی از مواد موجود در جیره (مخصوصا نمک) وقتی بیش از حد مجاز استفاده می شوند ، مصرف آب و در نتیجه دفع آب را افزایش داده و موجب ایجاد بستر نامطلوب می شود . بعضی از داروها نیز مصرف و دفع آب را تحریک می کنند اگر سیستم تهویه مرغداری قادر به دفع رطوبت به طور موثرنباشد ، شرایط محیطی مانند آب و هوای مرطوب یا هوای خیلی سرد نیز باعث ایجاد بستر مرطوب می شود . آب پاش ها ، مه پاش ها و سیستم های خنک کننده پوشالی اگر بدقت مدیریت و نگهداری نشوند ، می توانند کمک زیادی به ازدیاد مشکلات بستر مرطوب بکنند .
بخاطر گرانی و کمیابی پوشال و نیز مشکلات جابجایی بستر دوره های قبل ، برخی از پرورش دهندگان چند گله را روی همان بستر قدیمی پرورش می دهند ولی هر بار روی بستر قبلی را با یک لایه نازک از مواد جدید می پوشانند . پرورش جوجه ها بر روی چنین بستر های تکمیل شده ، یک چالش مدیریتی قابل توجه است . با هر بار پرورش گله روی همان بستر قبلی ، پتانسیل مشکلاتی نیز نظیر آمونیاک ، بیماریها و لاشه های حذفی چند برابر می شود .
نکات زیر لیست کاملی از موارد مهمی است که باید مورد توجه مدیریت قرار بگیرد :
· توجه کنید که افزایش حداقل تهویه در طول چند هفته اول پرورش ضروری خواهد بود . حداقل با 2 تا 10 دقیقه افزایش شروع کنید و اگر بوی آمونیاک احساس کردید سریعا تهویه را افزایش دهید .
· از فن های مخلوط کننده برای حرکت هوا در داخل سالن استفاده کنید . فن های مخلوط کننده به خشک شدن بستر از طریق جابجائی هوای گرم ، که رطوبت بیشتری را در نزدیکی بستر نگه می دارد ، کمک می کنند . فن هایی که مانند پنکه سقفی عمل می کنند بسیار مؤثرند .
· از هواده ها برابر ورود هوای سالم و تمیز به سالنهایی که تهویه قوی همراه با یک فشار منفی دارند ، استفاده کنید . وقتی فن ها روشن هستند ، فشار ثابت باید بین 05/0 تا 10/0 اینچ آب باشد تا سرعت جریان هوای ورودی از هواده ها در محدوده 600 تا 1200 فوت در دقیقه باقی بماند . این سرعت از تبدیل شدن هوای سرد به آب و ریختن آن در کف سالن جلوگیری می کند و مخلوط شدن هوا را بخوبی انجام می دهد .
· از گرم کردن آشیانه برای تسهیل در انتقال رطوبت هراسی نداشته باشید با گرم شدن هوا ، توانایی آن برای نگهداری رطوبت افزایش می یابد . ترکیبی از گرما و تهویه ، رطوبت قابل ملاحظه ای را از سالن خارج خواهد کرد .
· اگر استفاده از آبخوری ناودانی را شروع کرده اید ، آنها راتا وقتیکه جوجه ها با آبخوریها آشنا شوند در سطح پایین تری نگهدارید .
· سوراخهای تعمیر شده را بازبینی کنید . آب آبخوریها را روی بستر خالی نکنید
· فشار و ارتفاع آب در آبخوری ها باید به دقت تنظیم شوند
· اگر چکه کردن یا آبریزش وجود دارد و نقاط مرطوب گسترش یافته اند ، بستر خیس شده را به سرعت برداشته و با یک بستر خشک و تمیز جایگزین کنید .
· مطمئن شوید که رطوبتی از خارج وارد سالن نمی شود . وجود یک زهکشی خوب در اطراف سالن بسیار مهم است .
· هر مرغداری تلاش می کند تا شرایط محیطی مطلوبی را برای جوجه هایش فراهم آورد به احتمال زیاد تخلیه کامل سالن و پخش بستر جدید برای گله های متوالی ، از نظر اقتصادی توجیه پذیر است . بستر بدون توجه به اینکه نو است یا کهنه ، باید به دقت و در شرایط خوبی نگهداری شود . استفاده از بستر با کیفیت یعنی تهیه ، نگهداری و مصرف ماده ای جهت پوشاندن کف سالن که منجر به تولید سالم ، راندمان بالا و داشتن جوجه های درجه یک می شود و نهایتا سود بیشتری را برای مرغداران به ارمغان می آورد .
